Ekspozitë: MË I MIRË ISH VARRI SESA MOS ME DITË

Hapja e ekspozitës: E enjte, 18 nëntor 2021/ 17:00

Ekspozitë: MË I MIRË ISH VARRI SESA MOS ME DITË

Salla e Atelesë, Pallati i Rinisë dhe Sporteve

Ekspozita në kujtim të 1622 personave të zhdukur gjatë konfliktit të armatosur në Kosovë dhe menjëherë pas tij, duke përfshirë vitet 1998 – 2000, vjen në një kohë denoncimesh e zbulimesh të reja të varrezave masive të shumë dyshuara në territorin e Serbisë.

Më i mirë ish varri sesa mos me ditë është një fragment marrë nga biseda me Kumrije Jahmurataj, një nga familjarët e shumtë që akoma sot presin më të dashurit e tyre. Kjo frazë kumbon rëndë po aq sa edhe pritja e pafund e familjarëve, duke marrë shëmbëlltyrën e një shprese makabre.

Të dhënat e 1622 personave në këtë ekspozitë nuk janë të dhënat e personave të zhdukur apo të pagjetur. Ato janë të dhënat e personave të zhdukur me forcë, të rrëmbyer, të ekzekutuar dhe të fshehur në varreza masive, të cilat, përgjatë më shumë se 20 viteve që na ndajnë nga krimet e kryera mbi popullsinë e Kosovës, janë tjetërsuar duke e bërë kërkimin dhe, si rrjedhojë, zbulimin e tyre sa vjen e më të ndërlikuar.

Mbi ato gjurmë dhe prova ka mbirë bari.
Në hapësirën që i jep formë, ekspozita merr një rol të vështirë, në mungesë dhe, në një shumësi mungesash e të munguarish, ajo bëhet një varr i përkohshëm që nuk e përmban njeriun, por vetëm kujtimin për të.

E kaluara është gjithmonë një mungesë, së pari një mungesë e pranisë dhe, mbi këtë enigmë ndërtohet edhe vepra e prezantuar nga artisti Driton Selmani. Enigma – është ajo e prezantimit të mungesës, e përshfaqjesh së të kaluarës që ka shkuar, të asaj që ruhet në kujtesë dhe që është në thelb e pashkatërrueshme. Duke ndjekur dhe përshtatur këtij konteksti mendimin e filozofit Paul Ricoeur mbi Memorien, Historinë dhe Harresën, vërejmë se “trauma mbetet, edhe pse është e paarritshme, e padisponueshme. Në vend të saj lindin fenomene zëvendësimi, simptoma, të cilat maskojnë kthimin e asaj çka ishte e shtypur” dhe se “në rrethana të veçanta, pjesë të tëra të së shkuarës së supozuar mund të kthehen”. (P.R 2004).

Ndërkohë që gjurmët materiale dhe memoria fizike në formën e dokumenteve dhe arkivave, në formën e trupit, mishit dhe eshtrave është e asgjësueshme dhe e paidentifikueshme dhe, si rrjedhojë, e humbur, gjurmët e lëshuara në sipërfaqen e korteksit cerebral, që shfaqen në formën e kujtimeve, perceptimeve apo rizgjimeve të pavetëdijes, arrijnë të mbijetojnë. Dhe është pikërisht kësaj kujtese, së cilës i kushtohet ndërhyrja artistike, kujtesës së gjallë të pashkatërrueshme të atyre që nuk harrojnë.

Gurët dhe koha e instalacionit, në të vërtetë, shkrihen njëra në misionin e tjetrës duke u bërë ekuivalentë. Një gur në thelb është një shumësi elementësh dhe mineralesh, të cilat, së bashku me kohën, bëjnë të mundur formimin e vetë masës së gurtë.

Gurët më shumë se çdo gjë tjetër janë dëshmitarë të kohës, sepse e përmbajnë atë, e, në anën e saj, koha është dëshmitare dhe përgjegjëse e secilit shtresëzim në masën e gurtë. Brenda të dy këtyre elementeve përmbahen edhe copat e shpërbëra të këtij njerëzimi barbar ku trupi i përbashkët civil mbetet fushëbeteja e fundme e konflikteve moderne.

Amnistia e performuar nga institucionet ndërkombëtare dhe ato lokale, kohë pas kohe, gjatë këtyre dy dekadave ka çuar në episode amnezie të përgjithshme kolektive, përjetësisht të pambyllur. Një harresë e strukturuar me një burokraci të shtresëzuar përgjatë të gjitha niveleve të përditshmërisë, e cila i vret për së dyti viktimat, i asgjëson për të satën herë të zhdukurit me forcë. Dhe në fund, harron se familjarët dhe të dashurit e të zhdukurve me forcë, të cilët e kalojnë jetën duke kërkuar dhe duke pritur përgjigjie, janë në të vërtetë viktimat që rezistojnë me forcën e këtyre gurëve duke pritur edhe ata një gur, që do të thotë mbyllje, shërim prej ankthit të papërshkrueshëm dhe mundësi për të qarë mbi barin që do të mbijë.

1622 – Është numri nga të dhënat e fundit sipas listës së Komitetit Ndërkombëtar të Kryqit të Kuq. Data: 11 Tetor 2021.

Rreth nesh:

Fondi për të Drejtën Humanitare Kosovë (FDHK) që nga viti 1997 merret me dokumentimin e viktimave të krimeve të luftës dhe shkeljeve tjera të rënda të të drejtave të njeriut. Të gjitha aktivitetet e FDHK janë në fushën e Drejtësisë Tranzicionale dhe kontribuojnë në arritjen e drejtësisë për viktimat, në vendosjen e narracionit të saktë mbi luftën, përkrahjen e viktimave në realizimin e të drejtës së tyre në reparacione dhe në edukimin e të rinjve mbi Drejtësinë Tranzicionale. Së fundi, FDHK kontribuon edhe në memorializimin e viktimave të luftës.

Kosovo 2.0 është organizatë e pavarur mediale, ndër të parat e këtij lloji, e cila e përfshin shoqërinë në diskutime thelbësore. Me anë të revistave të shtypura dhe online, debateve e nismave avokuese, K2.0 është e përkushtuar t’i paraqet sa më qartë zhvillimet aktuale në Kosovë, në rajon dhe më gjërë, duke ngritur zërin për të drejtat e njeriut në sfera të ndryshme.

Realizuar nga: Fondi për të Drejtën Humanitare Kosovë dhe Kosovo 2.0

Artist: Driton Selmani

Kuratore: Blerta Hoçia

Koordinator i ekspozitës dhe hulumtues: Dardan Hoti

Shënim: Për shkak të masave kundër përhapjes së Covid-19, bartja e maskës dhe distanca sociale janë obligative.
——————————————————————————